İyilik Yap İyilik Bul – İyilik Yapmak İnsanı Neden Mutlu Eder?
İyilik Yap İyilik Bul / İyilik Yapmak İnsanı Neden Mutlu Eder – Facebook’ta zaman zaman dolaşan kısa videolar görüyorum; bunlar “iyilik yap iyilik bul” türünden sosyal yardımlaşmayı teşvik edici videolar. Kendisine yapılan iyilik üzerine, o kişinin de bir başkasına iyilik yapması, sonra ondan diğerine, diğerinden ötekine şeklinde domino etkisi yaparak sürüp gidiyor. Tabii olarak, her iyilik yapan kişi etrafa mutluluk saçan bir yüz ifadesine bürünüyor videoda; bunun anlamı şu: İyilik yapmak insanı mutlu eder.
İyilik Yap İyilik Bul / İyilik Ne Demek?
Aklımıza çok sayıda eylem gelir “İyilik” deyince. Doğrudan anlamı iyi olmaktır; sağlıklı olmak, kendini sağlıklı hissetmek gibi. “Nasılsınız?” şeklinde sorulunca, usulen de olsa “İyiyim” deriz. “İyi hissetmek” kavramı ise kişinin duygusal yönden sağlıklı olmasını ifade ediyor. “İyi hissettirilmek” ise bir başkası tarafından bize yapılan bir davranış veya söz sonrası aldığımız manevi hazdır. “Kötü hissettirmek” ise bunun tersi. Demek ki, insan neyi nasıl hissediyorsa kendini o denli iyi veya kötü hissetme eğilimi taşımaktadır.
Mademki iyi hissetmek harika bir psikolojik olgu, o halde tercihimiz, bize kendimizi iyi hissettiren kişilerle birlikte olmak, böyle ortamlarda yaşamak veya yaşanabilir hale getirmek olmalıdır.
“Kendimizi iyi hissettiren” ortam nasıl oluşur?
Burada “iyi” kavramının içine bakmak gerekir; iyi kavramının akraba kelimeleri vardır: “Yardım etmek” yardım edeni “iyi” yapar mı? Yapar; mutluluk ve iç huzuru verir. Muhtaç birine yardım etmek. Yardımlaşma ve dayanışma gibi, maliyeti olmayan davranışlardan tutun da moral vermek, motive etmek, sevgi, saygı, şefkat ve merhamet göstermek, övmek, kötü veya iyi gününde yanında olmak gibi diğer kavramlara değin sözcükler; daha fazlası da sayılabilir.
Bu konuda daha önceleri Avrupa ve ABD’ deki pek çok üniversitede araştırmalar yapılmıştır. Bunlardan biri de BBC Future’da yayınlanmıştı.
Lancashire Üniversitesi’nden Psikolog Mann’ın bir araştırması konu oldu. Yabancı birine yapılan iyiliğin ya da o kişinin de başkalarına iyilik yapmasını sağlama fikri üzerinde bir araştırmaydı bu. Yazıda bizim toplumumuza göre oldukça basit gözüken yardımseverlik duygusu, bakın Napoli’den verilen tarihi bir örnekle nasıl açıklanmış: Zengin Napolililer eskiden beri kendilerine kahve alırken, bu tür lüks sayılabilecek tüketim maddelerini satın alma gücü olmayan biri için de alır, ona ikram ederlermiş.
ABD’nin kurucularından Benjamin Franklin de bu fikrin savunucularından biriymiş. Bir arkadaşına borç para verdiğinde ona bir not yazarak parayı geri istemediğini, onun da bir gün zor durumda olan birine para vererek borcunu ödemiş sayacağını ifade etmiş.
Bizim şu andaki sosyal hayatımızda da, tarihimizde de bunlardan kat kat fazla örnekler bulmak mümkündür. Bırakın insanları; hayvanlar için evler; yoksullar için sadaka taşları yapmak; paylaşmak; komşusu açken uyuyamamak gibi binlerce örnekler sayabiliriz. Hatta yerde bulunan sahipsiz bir metanın (para veya eşya) sahibini bulmak için gösterilen çabalar bugün bile gazete sütunlarında haber olarak değer görmektedir.
İyilik Yap İyilik Bul / Yardımlaşma: Evrensel Bir Psikoloji
Mann’a göre, Harvard İşletme Fakültesi’nden Michael Norton, gelirinin bir kısmını başkaları için harcayan kişilerin uzun vadede, tüm gelirini kendisi için harcayanlara kıyasla çok daha mutlu olduğunu gösteren çok sayıda veri olduğunu söylemiş. 130 ülkeden verileri inceleyen Norton, zengin ya da yoksul olsun, tüm ülkelerde kendisinden bir şeyler veren insanların çok daha mutlu olduğunu ve bunun, insanın doğasında olan, kültürden bağımsız, “evrensel bir psikoloji” olduğunu belirtiyor. Bunun çeşitli nedenleri olabilir, diyor Mann BBC Future’da, başkalarına bir şeyler vermek sosyal ilişkileri artırdığı gibi, yaşamın amacına dair daha pozitif düşünmeyi, farklılık yaratmış olma, sabah yataktan çıkma nedeni bulma gibi olumlu duygular geliştirmeyi sağlıyormuş.
Psikolog Mann, bugün insanların çok daha bireyci hale geldiğini, empati testlerinde 1970’lerde yetişenlere kıyasla yüzde 40 daha az puan aldıklarını söylüyor. “Böyle bir toplum haline gelmiş olmak çok acı” diyor ve ekliyor, “o kadar çok olumsuz duygu, nefret, şüphe, bireycilik var ki sanki herkes sadece kendisi için mücadele ediyor. Bunu tersine çevirmek, bir tür yardımseverlik hareketi başlatmak lazım”
İyilik Yap İyilik Bul / Yıkmak Kolay, Yapmak?
İyilik, güzellik, yardımlaşmak, dayanışmak gibi kavramlar güzel de bunları işlemek, davranışa dönüştürüp göstermek oldukça zordur. İnsanların iç kavgaları (nefsiyle mücadelesi) onun iyilik yapması yolunda aşılması inanılmaz derecede zor, bir o kadar gayret ve ısrar isteyen engeller kurabilmektedir. İnsanlar iyilikte yarışmak yerine kötülük yapmakta daha kolay yarışma eğilimi gösteriyorlar. Çünkü yapmak, bir şeyi oluşturmak doğal yasalar gereği daima zordur; oysa yıkmak, yakmak, yok etmek, tahrip etmek çok kolaydır.
Mann bir psikolog olarak terapilerinde, depresyon hastalarına, ufak iyilik ve cömertlik davranışlarında bulunmalarını tavsiye ediyor. “Depresyon hastaları, yaşamlarını anlamsız, kendilerini değersiz buluyor” diyor. Ancak bunun tek başına bir tedavi olmadığını belirten Mann asıl amacın, onlarda yararlı bir iş yaptıkları duygusu uyandırmak olduğunu söylüyor.
Mann’a katılıyorum; iyilik yapmak için illa da bir nedeniniz olmayabilir. Bir gülümseme bile bazen bir iyilik yapmaktır. Gönül alıcı bir alo sesi inanılmaz derecede karşınızdakini mutlu eder.
Sevgili okur; insanın, bu gibi konuların bizim yaşadığımız topraklar için bir orijinalliği yok da, bildiklerimizin, yaşadıklarımızın bilimsel araştırmalara konu olup oradan makalelere dönüşmesi açısından bir önemi var. Yoksa “iyilik yapmak ve yardımseverlik” konuları gündeme geldiğinde, dünya alemin aklına gelen ilk milletin bu toprakların insanları olduğu bilinen bir gerçektir. Ülkemizin sosyal psikoloji alanında çalışan bilim insanları ellerinde ne denli zengin bir veri kaynağı tuttuklarının farkındalar mı dersiniz?
Burası Türkiye; güzel insanlar ülkesi; kavgalarına gürültülerine rağmen, sonunda barışan, kaynaşan, yardımlaşan, hatta sevdiği için canını bile vermekten çekinmeyen duygusal insanlar ülkesi. Avrupa ve ABD gibi Batılıların küçücük bir yardımlaşma davranışını psikoloji bilimini desteklemek amacıyla bilimsel araştırmalar üzerinden makale türeten bilim insanları; gelin Türkiye’ye; o kadar çok vaka var ki, bol bol makale üretin. Ne dersiniz?
